म त सानैदेखि अक्षरको गोठालो

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल

फोटो : फेसबुक

युवराज नयाँघरे (विसं. २०२६, इलाम) आजभोलिको नेपाली साहित्यमा एक चर्चित नाम हो । विशेष गरी निबन्ध र नियात्रा लेखनका लागि उहाँ प्रसिद्ध हुनुहुन्छ । प्राथमिक विद्यालयमा रहँदा नै लेखन र पठन संस्कृतिको जग बसाल्नुभएका नयाँघरेको साहित्य यात्राले विसं. २०४१ सालपछि भने विशेष गति लिएको उहाँ बताउनुहुन्छ । उहाँका हालसम्म १३ पुस्तकहरू प्रकाशित छन् । यसमध्ये ८ निबन्ध र ५ नियात्रा सङ्ग्रह हुन् । यस बाहेक उहाँले एक निबन्ध सङ्ग्रहमा सहलेखन गर्नुभएको छ । अनाम पहाडमा फनफनी (२०६२), एक हातको ताली (२०६५), घामको चुम्बन (२०६७) तथा हरियो राहदानी (२०६८) नयाँघरेका केही चर्चित पुस्तकहरू हुन् । एक हातको तालीका लागि उहाँले २०६५ सालमा नेपालकै सर्वाधिक ठुलो साहित्यिक पुरस्कार, मदन पुरस्कार, प्राप्त गर्नुभएको छ । यस बाहेक उहाँ विभिन्न संस्थाबाट विभिन्न पुरस्कारबाट सम्मानित हुनुहुन्छ । हालसालै उहाँको हाराबारा (नियात्रा सङ्ग्रह) प्रकाशित भएको छ । हाल उहाँ काठमाडौँको नैकाप, चन्द्रागिरी नगरपालिकामा बस्दै आउनुभएको छ । यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा यिनै नयाँघरेको बाल्य जीवनका सम्झन लायक, बिर्सन लायक अनुभव प्रस्तुत गरिएको छ :

विचारका अगाडि भावनाको औचित्य

Courtesy: http://www.bpcoachtrain.com/

“यहाँ देशको छ चिन्ता, तिमी माया–माया भन्छौ,
साँच्चै नबुझ्ने हो कि नबुझ्ने जस्तै गर्छौ ?..........”

गीतकार कृष्णहरि बरालद्वारा सिर्जित यी पङ्क्तिहरू नचाहँदा–नचाहँदै पनि मेरा ओठबाट निस्किरहन्छन्, बेला न कुबेला । हुन त मेरो गायन क्षमता शून्यबराबर नै छ । साथीहरूबीच विषयान्तर कुराकानी भइरहेका बेला मबाट यस्तो गीत सुन्दा उनीहरूले मलाई धेरै पटक हाँसोको पात्र बनाएका छन् । जिन्दगीको दुई दशक पनि पार गरिनसकेको एउटा ठिटो*, यदि म चाहान्छु भने आफ्नै परिवारका दैनिक समस्याहरूबाट त मुक्त हुन सक्छु । आफ्नो पढाइ, भविष्य, अन्तर्सम्बन्धहरू र दैनिक आयव्यय छोडेर केको देशको चिन्ता ? देशको चिन्ता हुँदैमा देशका लागि केही गर्न सकिन्छ त ? — कहिलेकाँहि आफैँद्वारा आफैँलाई सोधिएका प्रश्नहरूले मलाई समस्यामा पार्छन् ।

सबभन्दा डरलाग्दो दिन : वैशाख १२को डायरी

त्यो दिन बिहानैदेखि मौसम अलि अनौठो थियो । सामान्यतया मध्य वैशाखमा बिहानैदेखि घाम लाग्छ । तर, २०७२ वैशाख १२ गतेको बिहान भने चिसो हावा चलेको थियो । अरु त सबै सामान्य नै थियो ।

बाको बिहान खाना नखाई हिँड्नुपर्ने थियो । ७ बजेतिरै उहाँ निस्कनुभयो । आमा र म २ जना मात्र भएपछि खाना बनाउने, खाने काम पनि छिटोछिटो नै भयो । मेरो १२–१२ः३०तिर अफिस पुग्नुपर्ने । करिब १० बजे नै खाना खाइसकेको तथा घरमा पनि केही काम नभएको हुनाले म त्यति बेला नै निस्किएँ । अफिस जानु अगाडि बिजुलीको पैसा तिरेर बिजुली अड्डा नजिकै रहेकी साथी गङ्गासँग भेटघाट गरीवरी अफिस जाने योजनाका साथ म निस्किएको थिएँ । तर बाटामा पुगेपछि खबर गर्दा ऊ घरमा नभएको थाहा भयो । अनि मैले योजना बदलेँ ।

गाई जात्राको नाचले कला बुझायो

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल

फोटो : सरुभक्त फेसबुक

सरुभक्त (वि.सं. २०१२, पोखरा, कास्की) प्रसिद्ध लेखक हुनुहुन्छ । नाटक, उपन्यास, गीत, कविता, मुक्तक आदि गरेर उहाँका करिब चार दर्जन कृति प्रकाशित छन् । कक्षा ६तिर पढ्दा नै कविता लेखेर साहित्य यात्रा सुरु गरेको बताउने सरुभक्तले वि.सं. २०३० को दशकदेखि नै विभिन्न विधामा आफ्ना कृतिहरू निरन्तर प्रकाशन गर्दै आउनुभएको छ । उहाँको पागल बस्ती उपन्यासले वि.सं. २०४८मा मदन पुरस्कार प्राप्त ग~यो । यस बाहेक नेपाली साहित्यमा गरेको निरन्तर योगदानका लागि उहाँले अन्य दर्जनौँ पुरस्कार प्राप्त गर्नुभएको छ । तरुनी खेती, समय त्रासदी, छोरी ब्रह्माण्ड लगायतका उहाँका कृतिहरू वर्षौँ अगाडि प्रकाशित भएर आजसम्म पनि चर्चामा छन् । उहाँले बालबालिकाका लागि पनि बालबालिकाहरूको नाटक लगायत केही कृति प्रकाशन गर्नुभएको छ । गत भदौदेखि उहाँ नेपाल सङ्गीत तथा नाट्य प्रतिष्ठानका कुलपति हुनुहुन्छ । स्थायी बसोबास पोखरामै भए पनि कुलपतिको कार्यभार सुरु भएदेखि उहाँ काठमाडौँको बुद्धनगरमा बस्दै आउनुभएको छ । यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा सरुभक्तको बाल्य जीवनका रमाइला तथा नरमाइला अनुभव प्रस्तुत गरिएको छ :

एस् एल् सीअघि नै छ हजार किताब सक्दा

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल

प्रतीक ढकाल (वि.सं. २०१६, दागापेला, भुटान) प्रसिद्ध यात्रा साहित्यकार हुनुहुन्छ । अनुवाद, काव्य तथा प्रशासनबारे समेत गरी एक दर्जनभन्दा बढी पुस्तकका लेखक ढकाल विशेषतः नियात्रा लेखनका लागि प्रसिद्ध हुनुहुन्छ । वि.सं. २०६२देखि २०६७सम्म साझा प्रकाशनद्वारा प्रकाशित तथा वितरित पुस्तकहरूमध्ये उहाँको ‘हिमालपारि पुगेपछि’ले सर्वाधिक बिक्री हुने पुस्तकको रेकर्ड कायम गरेको छ । त्यस बाहेक ‘सेती पनि काली पनि’, ‘चीनको विचित्र चित्र’, ‘सगरमाथाको आधारशिविरबाट’ लगायत उहाँका नियात्रा कृतिहरू लोकप्रिय छन् । अझ उहाँका दुई कृतिहरू ‘सेती पनि काली पनि’ र ‘सगरमाथाको आधारशिविरबाट’ त विश्व कीर्तिमानी आरोही आपा शेर्पा लगायतले सगरमाथा शिखरबाट विमोचन गरेका हुन् । त्यसैले ढकालले सगरमाथा शिखरबाटै पुस्तक विमोचन गराउने विश्वकै पहिलो लेखकका रूपमा मान्यता पाउनुभएको छ । बालबालिकाकै लागि भनेर उहाँले केही गीतहरू लेख्नुभएको छ । ट्राफिक सन्देशबारेको लगायतका उहाँका केही बाल गीत जेम्स स्कुलले एल्बमका रूपमा प्रकाशित गरेको छ । पेसागत रूपमा उहाँ नेपाल सरकार, निजामती सेवामा कार्यरत हुनुहुन्छ । हाल मनोहर बस्ती, काठमाडौँमा बस्दै आउनुभएका ढकालका बाल्यकालका अनुभव यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा प्रस्तुत गरिएको छ ।  

पाँच कक्षा पढ्दै शिक्षकको जागिर

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल
गोपाल पराजुली (वि.सं. २००२, भमरकोट, काभ्रे) प्रसिद्ध बाल साहित्यकार हुनुहुन्छ । आफूले बालबालिकाकै लागि मात्र कृति प्रकाशन गर्ने बताउने पराजुलीले बाल साहित्यका दुई दर्जनजति पुस्तक प्रकाशित गरिसक्नुभएको छ भने कति त प्रकाशनको पर्खाइमा छन् । ‘पच्चीस प्रतिभा’ नाममा उहाँले राष्ट्रिय स्तरका चर्चित व्यक्तित्वहरूको जीवनी सात भागसम्म प्रकाशन गरिसक्नुभएको छ । बालबालिकाका लागि जीवनी लेखनमा बढी दख्खल देखाउनुभएका पराजुलीका ‘राष्ट्रिय विभूति’ (तीन भाग) र ‘हाम्रा प्रसिद्ध साहित्यकार’ (छ भाग) पनि प्रकाशित छन् । यसबाहेक पराजुलीले ‘नानीको बानी’ (निबन्ध सङ्ग्रह), ‘रूपाको साहस’ (कथा सङ्ग्रह) र ‘समयका डोबहरू’ (कविता सङग्रह) पनि प्रकाशित छन् । करिब ३१ वर्ष सरकारी सेवामा बिताएर २०५५ सालमा अवकाश लिनुभएका पराजुली आज पनि बालबालिकाका लागि निरन्तर लेख्दै हुनुहुन्छ । हाल मध्य बानेश्वर, काठमाडौँमा बस्दै आउनुभएका पराजुलीका बाल्यकालका रमाइला, नरमाइला अनुभव यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा प्रस्तुत गरिएको छ ।  
मेरो जन्म वि.सं. २००२ साल जेठ ९ गते काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाको भमरकोट गाउँमा भएको हो । बाबु टीकाप्रसाद र आमा विष्णुमाया पराजुलीका चार छोरामध्ये म साइँलो हुँ । हाम्रा दिदीबहिनी थिएनन् ।

वनका बाँसदेखि पत्रिकाका पानासम्म मेरा कविता

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल

महेश पौड्याल (वि.सं. २०३८, सुलुबुङ्, इलाम) बाल साहित्यकार तथा समीक्षक हुनुहुन्छ । उहाँले बालबालिकाका लागि ‘आमा नहुँदा एक साँझ’ (नाटक), ‘सपनाको पुल’ (कथा सङ्ग्रह), ‘लिटिल मास्टर्स’ (अङ्ग्रेजी कथा सङ्ग्रह), ‘लिटिल लभर्स’ (अङ्ग्रेजी उपन्यास) लगायत कथा, उपन्यास र नाटक गरी १०भन्दा बढी कृति लेख्नुभएको छ । साथै उहाँले केही बाल नाटक निर्देशन पनि गर्नुभएको छ । हाल बाल साहित्यका बारेका साहित्यिक क्षेत्रमा बहस चलाउने थोरै समीक्षकमध्ये उहाँ पनि पर्नुहुन्छ । बाल साहित्य बाहेक पनि उहाँका विभिन्न कथा तथा कविताहरू प्रकाशित छन् । साहित्यिक समालोचनाका बारेका उहाँका लेख रचना अङ्ग्रेजी तथा नेपाली पत्रपत्रिकामा प्रकाशन भइरहन्छन् । पेसागत रूपमा उहाँ त्रिभुवन विश्वविद्यालय, अङ्ग्रेजी केन्द्रीय विभाग कीर्तिपुर तथा पोखरा विश्वविद्यालयको आएसर नामक कलेजमा अध्यापनरत हुनुहुन्छ । हाल रातोपुल, काठमाडौँमा बस्दै आउनुभएका पौड्यालको बाल्यकालका रमाइला सम्झना यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा प्रस्तुत गरिएको छ ।    

कमिला जुधाउने मेरो रहर

प्रस्तुति : दिवाकर प्याकुरेल

डा. कृष्णहरि बराल (वि.सं २०१०, हत्पते, सिन्धुली) नेपाली गीतसङ्गीत क्षेत्रमा सर्वाधिक लोकप्रिय गीतकारहरूमध्ये एक हुनुहुन्छ । “म भक्त हुँ यो देशको ...”देखि “यहाँ देशको छ चिन्ता ...” हुँदै छिट्टै सार्वजनिक हुन लागेको “भन्न त सबै भन्छन् जमाना खराब छ ...” लगायतका गरी उहाँले करिब छ सय गीत तथा गजल लेख्नुभएको छ । यसमध्ये करिब तीन सय रेकर्ड भएका छन् भने त्यसमध्ये आधाभन्दा धेरै लोकप्रिय छन् । उहाँका एकल गीतिएल्बमको सङ्ख्या झन्डै एक दर्जन पुग्न लागिसकेको छ । गीत र गजलका अतिरिक्त उहाँको साहित्यिक समालोचना क्षेत्रमा पनि छुट्टै पहिचान छ । यस क्षेत्रमा उहाँका ‘गीत : सिद्धान्त र इतिहास’, ‘गजल : सिद्धान्त र परम्परा’, ‘कवि भूपि : विश्लेषण र मूल्याङ्कन’, ‘संदृष्टि’ लगायतका कृतिहरू प्रकाशित छन् । पाठ्यपुस्तकहरूसमेत उहाँका प्रकाशित पुस्तकहरूको सङ्ख्या ४०भन्दा बढी छ । सङ्गीत र साहित्यमा पु-याउनुभएको योगदानबापत उहाँले ‘छिन्नलता सङ्गीत पुरस्कार’, ‘नई कलानीधि सङ्गीत पुरस्कार’, ‘भुपालमान सिंह युवा साहित्य पुरस्कार’, ‘गजलश्री सम्मान’ लगायत दर्जनौ पुरस्कार, अभिनन्दन र सम्मान पाउनुभएको छ । पेसागत रूपमा उहाँ त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपाली केन्द्रीय विभागमा प्राध्यापनरत हुनुहुन्छ । हाल बल्खुमा बस्दै आउनुभएका बरालको बाल्यकालका रमाइला सम्झना यस पटकको ‘बालककालका कुरा’मा प्रस्तुत गरिएको छ । 

औलाभन्दा सियोको पिर

फोटो : एटमको फेसबुक एकाउन्टबाट

नेत्र एटम (२०२६, मानपुर, दाङ्) नेपाली भाषा तथा साहित्यका क्षेत्रमा एक परिचित व्यक्तित्व हुनुहुन्छ । उहाँ पेसागत रूपमा काठमाडौँमा रहेका त्रिभुवन विश्वविद्यालय, नेपाली केन्द्रीय विभाग तथा जनमैत्री बहुमुखी क्याम्पसमा प्राध्यापनरत हुनुहुन्छ । साहित्यका क्षेत्रमा उहाँका कविता, समालोचना तथा गजल विधामा विभिन्न पुस्तकहरू प्रकाशित छन् । समालोचनातर्फ ‘उपन्यासको विश्लेषण’, ’उपन्यास सिद्धान्त र नेपाली उपन्यास’, गजल विधामा ‘भित्र कतै दुख्छ भने’, तथा ‘सीमान्त आकाश : स्रष्टासितको अन्तर्यात्रा’ नामको निवार्ता (निबन्ध र अन्तर्वाताको संयुक्त स्वरूप) उहाँका केही चर्चित कृतिहरू हुन् । उहाँ यसबाहेक करिब तीन दर्जन शैक्षिक पाठ्यपुस्तका लेखक हुनुहुन्छ । ‘तन्नेरी’, ‘रजनी’, ‘खसानी’ र 'The Bud' जस्ता पत्रिकाहरूमा पनि उहाँको संलग्नता छ । यसरी राष्ट्रको शिक्षा, भाषा तथा साहित्य क्षेत्रमा महत्वपूर्ण योगदान दिएबापत उहाँले नवकविता प्रतिभा पुरस्कार (२०५१), उत्कृष्ट निबन्ध पुरस्कार (२०५४), हृदयचन्द्रस्मुति समीक्षा पुरस्कार (२०६०), नन्द प्रज्ञा पुरस्कार (२०६६) लगायतका पुरस्कारहरू प्राप्त गर्नुभएको छ । हाल बल्खुमा बस्दै आउनुभएका एटमको बाल्यकालका विविध अनुभवहरू यस पटकको बालककालका कुरामा समेटिएको छ । 

विद्यालय भेट्नु भनेको उडेको चरो समाउनुजस्तै थियो

फोटो : कमल चापागाईँ

 कृष्णप्रसाद पराजुली (वि.सं. १९९२, काभ्रे) नेपाली साहित्यका सुप्रसिद्ध कवि, गीतकार, निबन्धकार र कथाकार हुनुहुन्छ । भाषा–व्याकरण, लोकसाहित्य र बालसाहित्यका पाका र सिद्धहस्त स्रस्टा पराजुलीका विविध विधा र विषयका चार दर्जनभन्दा बढी कृति प्रकाशित छन् । एक दर्जनभन्दा बढी साहित्यिक पत्रपत्रिका र आधा दर्जनजति ग्रन्थहरूको सम्पादनमा पनि उहाँको संलग्नता छ । ‘राम्रो रचना : मीठो नेपाली’जस्ता व्याकरणका पुस्तकदेखि ‘रमाइला नानी’लगायतका बालसाहित्यका लेखक पराजुलीले भाषा–साहित्य र शिक्षा क्षेत्रमा धेरै अनुभव सँगाल्नुभएको छ । उहाँ आफ्नो योगदानबापत् राष्ट्रिय स्तरका अनगन्ती सङ्घसंस्थाहरूबाट सम्मानित र अभिनन्दित हुनुहुन्छ । बाल्यकालदेखि नै आफूलाई बालसाहित्यले आकर्षित गरेको बताउने पराजुली बुढेसकालमा पनि बालबाकिाका लागि अझै लेख्दै हुनुहुन्छ । आगामी वर्ष आफ्नो पचहत्तरौँ शुभ जन्मोत्सवमा आफ्नो आत्मकथा प्रकाशन गर्ने तयारीमा उहाँ अचेल व्यस्त हुनुहुन्छ । हाम्रा बालबालिका साथीहरूका लागि उहाँको बाल्यकाल प्रेरणादायी हुने विश्वासका साथ प्रकाशोन्मुख आत्मकथा ‘शिखरयात्रा’मा आधारित भई उहाँको बाल्यकालका सम्झनाहरू यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।