निश्चित योग्यता हासिल गरिसकेपछि आफ्नो र आफ्नो योग्यताको मूल्य खोज्ने मनोवृत्ति आम मानिसमा हुँदो रहेछ । यसैअनुसार, आफूलाई आवश्यक होस् वा नहोस् वा नहोस््, म पत्रिकाका पेजहरूमा आवश्यकताका विज्ञापनहरू (Vacancy Announcements) हेर्ने गर्दछु, नियमित रूपमा । हो, मलाई अहिले कुनै त्यस्तो रोजगारीको आवश्यकता पनि छैन, न त जागिरे हुने रहर नै । विज्ञापनहरूमा आँखा डुलाउनुको मेरो उद्देश्य हुन्छ ः आफू कस्तो–कस्तो कामका लागि सक्षम भएछु भन्ने पहिचान गर्ने र यसको सहयोगमा आत्ममूल्याङ्कन गर्ने ।
शैक्षिक योग्यता, इच्छाशक्ति, चासोको विषय आदि विविध पूर्वसर्तहरू पूरा भएपनि एउटा सर्तले सधै मलाई अयोग्य बनाउने प्रयास गरिरहेको हुन्छ — कम्तीमा पनि ‘निश्चित’ वर्षको सम्बन्धित क्षेत्रमा काम गरेको अनुभव । म र मजस्ता सयौँ युवायुवतीले अभिव्यक्त गरे वा नगरेपनि अनुभव गरेको र आफ्नो मनमा उठाउने गरेको प्रश्न के हो भने काम गर्ने अवसर नै नपाई अनुभव कहाँबाट आउने ? नयाँ व्यक्तिलाई पनि कामका लागि पुरानो अनुभव चाहिने रहेछ, यहाँ ! कामले अनुभव दिने हो कि अनुभवले काम ???
उत्तर दिन सायद् रोजगारदाताका प्रतिनिधिहरूलाई पनि गाह्रो पर्ला । यो कुरामा विवाद गर्न मिल्दैन कि अनुभवले कर्मचारीको सम्बन्धित क्षेत्रमा ज्ञान र दक्षता बढाउँछ । “पढेरभन्दा परेर जानिन्छ” भन्ने उखान त्यत्तिकै जनजिब्रोमा स्थापित भएको होइन । यो पनि प्रायशः सत्य नै हुने गरेको छ कि नवप्रवेशीभन्दा अनुभवीहरूले नै कुनै पनि संस्थालाई राम्रोसँग सञ्चालन गरी राम्रो नतिजा दिलाउन सक्छन् । तर पनि, मेरो प्रश्न कहाँनिर हो भने नयाँ व्यक्तिले काम गर्ने अवसर नै पाएनन् भने अनुभवी व्यक्ति कसरी विकास हुन सक्छ ? आजको अनुभवी पनि त हिजो त नयाँ नै थियो होला नि, होइन र ? उसले पनि जागिरका लागि अनुभवको योग्यता कुर्नुपरेको भए आज ऊ अनुभवी हुन्थ्यो होला र ? कि उसले ‘नवप्रवेशी’ हुनुभन्दा अगाडि नै ‘अनुभवी’को दर्जा अथवा प्रमाणपत्र पाइसकेको थियो ?
हाम्रो नेपालमा शिक्षसँगै व्यवसायिक अभ्यास (जस्तो अरू देशमा Internshipको प्रचलन छ) को खासै प्रचलन नै छैन । यदि सबै विद्यार्थीले कोर्स पूरा गर्न कार्यमूलक अभ्यास गर्नैपर्ने अनिवार्य व्यवस्था गर्ने हो भने उनीहरूले पढ्दापढ्दै छोटो अनुभव प्राप्त गरिसकेका हुन्थे । यहाँ त एउटा पत्रकारिताको विद्यार्थी क्लासरुमबाट सिधै न्युजरुममा जान्छ (यदि मौका पायो भने) र आफूले कक्षामा पढेको सिद्धान्त सम्झिदै कार्यक्षेत्रको वातावरणबाट डराएर भाग्न पुग्छ । अन्य सबै क्षेत्रमा सिधै अध्ययन बाट कार्यक्षेत्रमा हाम फाल्नेहरू आफूले कहिल्यै नसोचेको समस्याका अगाडि रन्थनिन पुग्छन् ।
अनुभवले काममा दक्षता दिने हो, तर काम दिन नै अनुभव खोज्नु प्रकृतिविपरीत हो । कार्य–कारणको प्राकृतिक नियममा अनुभव कार्य हो भने त्यसको कारण काम हो । प्रकृतिको स्वभाव कामले अनुभव दिने हो, न कि अनुभवले काम । जबसम्म अनुभवलाई जागिरको पूर्वसर्त मानिन्छ, तबसम्म अनुभवी व्यक्तिको सङ्ख्या दिनानुदिन घट्दै जान्छ, किनकी अनुभवी बन्नका लागि एक नयाँ व्यक्तिले पनि कार्यक्षेत्रभित्र पस्न पाउनुपर्छ । यही प्रचलन रहेसम्म, बरोजगार सधै बेरोजगार रहन्छन्, अनि रोजगारलाई रोजगारीको मारामार हुन्छ । कार्यक्षेत्रमा कर्मचारीको अभाव हुन्छ, अनि कार्यक्षेत्रभन्दा बाहिर रहेकालाई कामको ।
आजका रोजगारदाताले चाहिँ कामको परिणाम अनुभव हो भन्ने प्राकृतिक सिद्धान्त नै नबुझेका हुन् कि ? अथवा उनीहरूले यसका विरुद्ध ‘अनुभवको परिणाम काम’को नयाँ सिद्धान्त प्रतिपादन गरेका हुन् ??
शैक्षिक योग्यता, इच्छाशक्ति, चासोको विषय आदि विविध पूर्वसर्तहरू पूरा भएपनि एउटा सर्तले सधै मलाई अयोग्य बनाउने प्रयास गरिरहेको हुन्छ — कम्तीमा पनि ‘निश्चित’ वर्षको सम्बन्धित क्षेत्रमा काम गरेको अनुभव । म र मजस्ता सयौँ युवायुवतीले अभिव्यक्त गरे वा नगरेपनि अनुभव गरेको र आफ्नो मनमा उठाउने गरेको प्रश्न के हो भने काम गर्ने अवसर नै नपाई अनुभव कहाँबाट आउने ? नयाँ व्यक्तिलाई पनि कामका लागि पुरानो अनुभव चाहिने रहेछ, यहाँ ! कामले अनुभव दिने हो कि अनुभवले काम ???
उत्तर दिन सायद् रोजगारदाताका प्रतिनिधिहरूलाई पनि गाह्रो पर्ला । यो कुरामा विवाद गर्न मिल्दैन कि अनुभवले कर्मचारीको सम्बन्धित क्षेत्रमा ज्ञान र दक्षता बढाउँछ । “पढेरभन्दा परेर जानिन्छ” भन्ने उखान त्यत्तिकै जनजिब्रोमा स्थापित भएको होइन । यो पनि प्रायशः सत्य नै हुने गरेको छ कि नवप्रवेशीभन्दा अनुभवीहरूले नै कुनै पनि संस्थालाई राम्रोसँग सञ्चालन गरी राम्रो नतिजा दिलाउन सक्छन् । तर पनि, मेरो प्रश्न कहाँनिर हो भने नयाँ व्यक्तिले काम गर्ने अवसर नै पाएनन् भने अनुभवी व्यक्ति कसरी विकास हुन सक्छ ? आजको अनुभवी पनि त हिजो त नयाँ नै थियो होला नि, होइन र ? उसले पनि जागिरका लागि अनुभवको योग्यता कुर्नुपरेको भए आज ऊ अनुभवी हुन्थ्यो होला र ? कि उसले ‘नवप्रवेशी’ हुनुभन्दा अगाडि नै ‘अनुभवी’को दर्जा अथवा प्रमाणपत्र पाइसकेको थियो ?
हाम्रो नेपालमा शिक्षसँगै व्यवसायिक अभ्यास (जस्तो अरू देशमा Internshipको प्रचलन छ) को खासै प्रचलन नै छैन । यदि सबै विद्यार्थीले कोर्स पूरा गर्न कार्यमूलक अभ्यास गर्नैपर्ने अनिवार्य व्यवस्था गर्ने हो भने उनीहरूले पढ्दापढ्दै छोटो अनुभव प्राप्त गरिसकेका हुन्थे । यहाँ त एउटा पत्रकारिताको विद्यार्थी क्लासरुमबाट सिधै न्युजरुममा जान्छ (यदि मौका पायो भने) र आफूले कक्षामा पढेको सिद्धान्त सम्झिदै कार्यक्षेत्रको वातावरणबाट डराएर भाग्न पुग्छ । अन्य सबै क्षेत्रमा सिधै अध्ययन बाट कार्यक्षेत्रमा हाम फाल्नेहरू आफूले कहिल्यै नसोचेको समस्याका अगाडि रन्थनिन पुग्छन् ।
अनुभवले काममा दक्षता दिने हो, तर काम दिन नै अनुभव खोज्नु प्रकृतिविपरीत हो । कार्य–कारणको प्राकृतिक नियममा अनुभव कार्य हो भने त्यसको कारण काम हो । प्रकृतिको स्वभाव कामले अनुभव दिने हो, न कि अनुभवले काम । जबसम्म अनुभवलाई जागिरको पूर्वसर्त मानिन्छ, तबसम्म अनुभवी व्यक्तिको सङ्ख्या दिनानुदिन घट्दै जान्छ, किनकी अनुभवी बन्नका लागि एक नयाँ व्यक्तिले पनि कार्यक्षेत्रभित्र पस्न पाउनुपर्छ । यही प्रचलन रहेसम्म, बरोजगार सधै बेरोजगार रहन्छन्, अनि रोजगारलाई रोजगारीको मारामार हुन्छ । कार्यक्षेत्रमा कर्मचारीको अभाव हुन्छ, अनि कार्यक्षेत्रभन्दा बाहिर रहेकालाई कामको ।
आजका रोजगारदाताले चाहिँ कामको परिणाम अनुभव हो भन्ने प्राकृतिक सिद्धान्त नै नबुझेका हुन् कि ? अथवा उनीहरूले यसका विरुद्ध ‘अनुभवको परिणाम काम’को नयाँ सिद्धान्त प्रतिपादन गरेका हुन् ??
