धर्मनिरपेक्षताले हिन्दूलाई केही घाटा गर्दैन

अहिले देशमा फेरि धर्मनिरपेक्षताको बहस बढ्दै गएको छ । बाहुन र क्षेत्रीका विभिन्न सङ्गठनहरूले नेपालाई हिन्दू राज्यकै रूपमा पुनस्र्थापना गर्न मााग गरिरहेका छन् । झन् केही साताअघिको काली बाबाको यज्ञले त यो विषयलाई झन् आगोमा घिउ थपिदिएको छ । 

हो, म पनि एक हिन्दू हुँ । मलाई पनि अन्य हिन्दूहरूजस्तै आफ्नो धर्मप्रति आस्था छ । मलाई पनि थाहा छ, नेपालका असी प्रतिशतभन्दा बढी जनता हिन्दू छन् । तर पनि म हिन्दू राष्ट्रको पक्षमा छैन । किन त ?

पहिलो कुरा, हामी हिन्दूहरूले हिन्दू राष्ट्रको पालामा जे सुविधा पाएका छौँ, त्यसमा निरपेक्षताको जमानामा पनि केही कमी आएको छैन । न त, धर्मनिरपेक्ष समयमा हामीलाई आफ्नो इच्छाअनुसार धार्मिक गतिविधि गर्न बन्द गरिएको छ । 

दास्रो कुरा, धेरै स्विकारिसकेका छन् कि धर्म व्यक्तिले मान्ने हो, राष्ट्रले होइन । त्यसकारण सबै व्यक्तिले आआफ्नो धर्म मान्ने स्वतन्त्रता पाएको खण्डमा राज्यको छुट्टै धर्म हुनु आवश्यक छैन । 

तस्रो, हिन्दू धर्म समावेशी र सहिष्णु छ । हामीले अरुको फरकलाई स्विकानुपर्छ । यदि धर्मनिरपेक्ष राज्य हुँदा अन्य धर्मका दाजुभाइ–दिदीबहिनी खुसी हुन्छन् भने हामीले टाउको दुखाउनुपर्ने कारण के छ ?

बरु, केही धार्मिक विद्वान्ले धर्मनिरपेक्षको सट्टा ‘सर्वधर्म समभाव’ राख्न सुझाएका छन् । यसतर्फ भने सोच्न सकिन्छ ।
यो विचार नितान्त व्यक्तिगत हो । मेरो परिवार र समुदाय यसमा असमत हुन पनि सक्छ । 

चैते दसैँको शुभकामना !

आज चैते दसैँ हो । थाहा पाउनुभयो ?

दुई शब्दमध्ये दास्रो शब्द सुन्नेबित्तिकै प्रायः सबै नेपालीका कान ठाडा हुन्छन् । उनीहरू सबैको मष्तिष्कमा झिलीमिली, भव्यता र पारिवारिक मेलमिलापको याद आउँछ । तर ,यसमा ‘चैते’ विशेषण जोडिएर आउँदा भने त्यो सब झिलीमिली कतै छुटिसकेको हुनछ । असोज र चैतबीच किन यति धेरै भेदभाव ? झन्, चैत त ऋतुहरूको राजा मानिने वसन्तको समय होइन र ?

विगतका केही वर्षहरूदेखि त सरकारले पनि चैते दसैँमा सार्वजनिक बिदा दिन छाडिसकेको छ । आज कतिपय स्थानमा बिदा भए पनि धेरै कार्यालयहरू खुला नै छन् । तर, भोलिको दिनका लागि भने सरकारले उहिल्यै सार्वजनिक बिदाको घोषणा गरेको छ — रामनवमीको अवसरमा ।

यस्ता कारणहरूले गर्दा धेरै नेपालीहरूले चैते दसैँलाई बिर्सिसकेका हुन सक्छन् । ‘दसैँ’ शब्दले धेरैलाई यो पनि दशमीकै दिन पर्न जान्छ भन्ने भ्रम रहेको हुन सक्छ । त्यसैले त धेरैले रामनवमीको भोलिपल्ट चैते दसैँ सम्झन्छन् । असोजे दसैँलाई भने त्यति धेरै महत्व दिएर मनाउने हामी नेपालीले कि त चैते दसैँ पनि भव्यताका साथ मनाउनुपर्छ भन्ने मेरो विचार हो । होइन भने, यसको नाममा रहेको ‘दसैँ’ शब्द हटाइनुपर्छ । कि कसो त ?

तर, दुःखको कुरा चैते दसैँको पक्षमा वकालत गरिरहँदा म आफैँलाई पनि असोजे दसैँको जत्तिको ज्ञान छैन यसबारे । के गर्नु ? मेरो परिवार र समाजले पनि चैतलाई बडो भेदभावपूर्ण दृष्टिकोणले हेरेको छ  । मेरा लागि भने सबै महिना बराबर छन् है ! त्यसैले असोजे दसैँ मान्ने सबैलाई उनीहरूले सम्झिए पनि नसम्झिए पनि चैते दसैँको शुभकामना ।

सिविसले बालसंरक्षणमा सर्भे गर्ने

दिवाकर प्याकुरेल,

कपन, ६ चैत

बालअधिकारको क्षेत्रमा कार्यरत संस्था सिविसले सहरी महिलाहरूबीच बालसंरक्षणको विषयमा सर्भे गर्ने भएको छ ।

संस्थाले आगामी हप्ता ‘बाल यौनदुव्र्यवहारबारे अध्ययन ः सहरी महिलाहरूबीच बुझाइ तथा संरक्षणको अभ्यास’ नामको अध्ययन कार्यक्रम सञ्चालन गर्न लागेको हो । अध्ययनमा विभिन्न दस क्षेत्रका २०० महिलाहरू सहभागी हुनेछन् ।

संस्थाका अनुसार अध्ययनको नतिजाले बालसंरक्षणबारे सहरी महिलाहरूको बुझाइ तथा उनीहरूको प्रयासका साथै यससम्बन्धी सेवाप्रदायक संस्थाको सेवासुविधाको मूल्याङ्कन गर्नेछ । साथै, यसले प्रभावकारी नीति निर्माणका लागि सुझाव पनि दिनेछ ।

आयोजक संस्थाकी कार्यक्रम संयोजक ऋतु भट्टका अनुसार अध्ययनमा महिलाहरूको बालदुव्र्यवहार तथा बालसंरक्षणबारेको बुझाइ तथा संरक्षणका लागि उनीहरूले गर्ने प्रयासको अध्ययन गरिनेछ । यसमा पनि अध्ययनका लागि बनाइएको प्रश्नावलीले बाल यौनदुव्र्यवहारको मुद्दालाई पहिलो प्राथमिकता दिएको उहाँको भनाइ छ । भट्टका अनुसार, अध्ययनमा सहभागी हुने महिलाहरूमध्ये सय जना पहिले नै बालअधिकार तथा बालसंरक्षणका विषयमा जानकार हुनेछन् भने बाँकीले यस विषयमा थाहा नपाएको पनि हुनसक्छ । “त्यसकारण हाम्रो कार्यक्रम दुई समूहको तुलनात्मक अध्ययनको रूपमा अगाडि बढ्नेछ”, भट्टले थप्नुभयो ।

कार्यक्रमको सञ्चालनका लागि १० जना तथ्याङ्क सङ्कलकहरू छनौट भइसकेका र उनीहरूले आगामी आइतबारदेखि काम सुरु गर्ने संस्थाले जानकारी दिएको छ ।

तथ्याङ्क सङ्कलनको कार्य एक हप्ताभित्रै सक्ने संस्थाको योजना छ । तर पनि यसको विश्लेषण र प्रकाशनका लागि भने केही महिना कुनुपर्ने स्रोतले जनाएको छ ।

आशा मरेको छैन

अचेल सबैतिर जेठ १४ मा संविधान जारी हुन सक्दैन भन्ने हल्ला सुनिन लागेको छ । तर मलाई भने जेठ १४ मै संविधान जारी होला जस्तो लाग्छ । 

राजनैतिक नेताहरूको कार्यशैलीबारे कुरा गर्दा मलाई आजभन्दा करिब तीन वर्षअघिजतिको समयको सम्झना आउँछ । त्यतिबेला सरकार र माओवादीबीच वार्ता हुँदा नेताहरू रातभर पनि बैठकमा व्यस्त हुन्थे । उनीहरू निद्रा त्याग्न पनि तयार हुन्थे । तर, सुरुसुरुमा उनीहरूले यस्तो लगनशीलता देखाउँदैनथे । जब, योजनाअनुसार निर्धारित समय सकिने बेला हुन्थ्यो, उनीहरूमा एकाएक जाँगर भरिएर आउँथ्यो । 

त्यही अनुभवलाई सम्झिँदा मलाई के लाग्छ भने अब बैसाख १५ सम्म पनि नेताहरूको चालामाला यस्तै हुनेछ । उनीहरूका बीच विवाद कायम नै हुनेछ । तर त्यसपछिको एक महिना भने उनीहरू दिन–रात नभनी बैठकमा व्यस्त हुनेछन् । अनि जेठ १४ मै संविधान जारी गर्नेछन् । 

संविधान जनताले चाहेजस्तो, वा राम्रो बन्छ वा बन्दैन — त्यो छुट्टै बहसको विषय हो । तर संविधान बन्छ । 

आशा गरौँ । मेरो आशाले फेल नखाओस् । 

वसन्तलाई कुरिरहेछु

(मैले करिब एक वर्षअगाडि देशको सङक्रमणकालबारे लेखेको कविता ः)

वसन्तलाई कुरिरहेछु

म जनता,
हिजो र भोलिको सङ्घारमा उभिएर,
एउटा डरलाग्दो ठन्डीपछि आएको यो हावाहुरीका बीच,
वसन्तको प्रतीक्षामा निरन्तर हेरिरहेछु ।

हिजोको ठन्डीमा,
देशलाई अशान्ति र निरङ्कुशताको कुहिरोले ढाकेको बेला,
मैले बदलिन चाहेँ र देशलाई बदल्न चाहेँ ।
शानित, अधिकार र लोकतन्त्रसहितको न्यानो घाम चाहेँ ।
मैले कुहिरो र ठिहिरोबाट मुक्ति चाहेँ,
अनि मुक्तिका लागि सङ्घर्ष चाहेँ ।

त्यसपछि मैले सङ्घर्ष गरेँ,
देश बदल्ने अभियानमा अरूलाई साथ दिएँ ।
सबै मिलेर देश बदल्ने सङ्कल्प ग¥यौँ,
वसन्तलाई स्वागत गर्न तयार भयौँ ।

तर मैले धोका पाएँ,
वसन्तको सट्टा पट्यारलाग्दो हावाहुरी पाएँ,
पुनः म धुलोधुवाँमा फस्न पुगेँ,
मरुभूमिमा पस्न पुगेँ ।

ठन्डीलगत्तै वसन्त आउँदैन भन्ने मैले पनि बुझेँ,
बीचको सङ्क्रमणलाई मैले पनि भोगेँ ।
तर,
सङ्घारले नयाँ युगको सुरुवात गर्नुपर्ने,
आफैलाई अगाडि बढाउँदै गयो ।
नयाँ संसारलाई धकेल्दै गयो ।

सबैले सङ्क्रमण टुङ्ग्याउने भने,
नयाँ युग सुरुवात गर्ने भने,
वसन्तलाई बोलाउने भने,
मलाई खुसी बनाउने भने,
तर,
सङ्घारे आँधी दह्रो हुँदै गयो,
वसन्त अझ लखेटिदै गयो ।

त्यसैले म जहाँको त्यही रहेँ,
ठन्डीपछि मैले हुरी पाएँ,
पीडाको सट्टा पीडा,
दमनको सट्टा दमन र
युद्धको सट्टा अर्को युद्ध पाएँ ।
एउटा आशा पूरा नभई,
आशाको नयाँ संस्करण पाएँ ।

यद्यपि मेरो आशा मरेको छैन,
मैले सङ्घर्ष  छोडेको छैन,
मैले बाँच्न छोडेको छैन,
यही सङ्क्रमणमा उभिएरै पनि,
उज्यालो वसन्तलाई कुरिरहेछु ।
उज्यालो वसन्तलाई कुरिरहेछु ।
(२०६५÷९÷२३)





 

दिवसको सार्थकताका लागि

आज हामी सयौँ नारी दिवस मनाइरहेका छौँ । हामीले यस्ता विविध नामका दिवसहरू वर्षका धेरै दिनहरू मनाइरहेका हुन्छौँ । सायद् वर्षमा त्यस्तो दिन विरलै होला, जुन दिन कसैका लागि कुनै पनि क्षेत्रमा कुनै दिवस नपरेको होस् । 

मैले दिवस मनाउनै हुँदैन भन्न खोजको पनि होइन । हुन त दिवस मनाउदैमा केही हुने पनि होइन । खालि यी विशेष दिनहरूले केही सकारात्मक परिवर्तनका लागि विश्वले गरेको सकारात्मक प्रयासलाई सम्झाउने र त्यसैअनुसार अगाडि बढ्नका लागि हामीलाई प्रेरणा मात्र दिने हो । दिवसलाई यसै रूपमा बुझ्ने हो भने दिवस मनाउने केही हानि हुनेवाला छैन, सकारात्मक परिवर्तनका लागि नै बल पुग्नेछ । 

तर, आज आएर वास्तविकता अलि फरक भएको छ । दिवस दिवसका लागि मात्र मनाइने गरेको छ । कुनै एक दिन सम्बन्धित दिवस मनाइसकेपछि त्यसको सन्देशलाई ३६५ दिनपछि आउने अर्को वर्षको सोही दिवसमा मात्र सम्झिने गरेको पनि पाइन्छ । यसले नराम्रो त केही नगर्ला, तर राम्रो पनि केही गर्दैन । केही प्रभाव नपार्ने दिवस मनाउनुको के अर्थ हुन्छ र !

अब भने दिवस दिवसका लागि मात्र होइन, प्रतिबद्धता र प्रयासका लागि मनाउनुपर्ने बेला भएको छ । नारी दिवस पुरुषले ‘पुरुष दिवस खोइ त ?’ भनेर प्रश्न गर्ने दिन होइन, न त यो महिलाले ‘३६४ दिन पुरुषकै हो’ भनेर जवाफ दिने दिन हो । ३६५ दिन नै पुरष र महिलाका लागि बराबर महत्वपूर्ण छन् । ऐतिहासिक आधार लिएर मात्र मार्च ८ लाई नारी दिवस मानिएको हो । अतः यसको प्रयोग पुरुषविरोधी तर्कका लागि भन्दा पनि समतामूलक समाज बनाउने प्रयासका खातिर हुनुपर्दछ । 

सार्थक र उद्देश्यमूलक नारी दिवसका लागि सबै समानताप्रेमीहरूलाई शुभकामना ! 

सुखदुःख यस्तै हो साथी

आज म दिनभरि गतिशील युवामञ्च (डिफ्)को वार्षिक कार्यशाला तथा पुनर्गठन कार्यक्रममा व्यस्त भएँ ।

डिफ् — आजभन्दा करिब तीन वर्ष एक महिनाअगाडि म र मलगायत केही साथीहरू मिलेर बनाएको एउटा युवाक्लब । आज यो युवाक्लब होइन, युवासमूहको नेटवर्क भएको छ । सङ्ख्या उल्लेख्य नभएपनि यसमा करिब दस युवासमूहसदस्य छन् ।

क्लबहरूको सङ्ख्याकै कुरा गर्नुपर्दा स्थापनाको पहिलो वर्षमा, जतिबेला म सहसंयोजक थिए, चारओटा युवासमूह डिफ्ले खोल्यो । ती सबै समूहहरू स्कुलमा थिए । दोस्रो वर्षको कार्यकालमा म अध्यक्ष चुनिएँ र मेरै नेतृत्वमा क्लबको सङ्ख्या १४ पु¥याइयो । पोहोर माघमा पुनर्गठन हुँदा मलाई अध्यक्षताको निरन्तरताका लागि धेरै आन्तरिक र बाह्य दबाब भएपनि मैले मानिँन, मैले डिफ्को लागि आफ्नो समय दिलाउन सकिन । आज मैले मञ्चको कार्यकारी नेतृृत्व छोडेको १३ महिना भयो । तर आज म दुःखी भएँ कि कार्यक्रममा नौ ओटा क्लबको मात्र प्रतिनिधित्व भएको छ !

साथीहरूबाट धेरै गुनासा आए । वास्तवमा डिफ् अवधारणागत रूपमा स्वतन्त्र युवासंस्था भए पनि यसमा ‘दाताको प्रभाव’ प्रष्ट थियो र छ । सिविस नामको बालअधिकारवादी संस्थाले सेभ द चिल्ड्रेनको कोषद्वारा यसलाई आर्थिक सहयोग गरिरहेको छ । काम गर्दै जाँदा कहिलेकहिले सिविसले डिफ्लाई होइन कि डिफ्ले सिविसलाई सहयोग गरिरहेजस्तो देखिन लागेको छ । मैले अध्यक्ष र सल्लाहकारका रूपमा यो कुरा उठाउँदै आएको छु ।  आज भने सिविसका प्रतिनिधिले नै यो कुरालाई छलफलमा ल्याउनुभयो । चाहे सकारात्मक उद्देश्यले चेतावनीका रूपमा नै किन नहोस्, उक्त संस्थाले डिफ्लाई सिविसको युवाअङ्गका रूपमा विकास गर्ने प्रस्ताव ग¥यो । यसको कारणका पछाडि सदस्यता वृद्धिमा देखिएको असफलतालाई कारण देखायो । यसमा सबै प्रतिनिधि साथीहरूले विरोध जनाए र डिफ् स्वतन्त्र सञ्जालकै रूपमा अघि बढ्ने बताए । साथीहरूको एकता र प्रतिबद्धता मेरा लागि अत्यन्तै खुसीको कुरा थियो ।

यसबीचमा एक जना साथीले सदस्यता कम गर्नुमा डिफ्को मात्र नभएर सिविसको पनि दोष रहेको बताए । यसमा भने मलाई पनि बोल्न मन लाग्यो । डिफ् स्थापना हुँदाको र अघिल्ला दुई वर्षमा नेतृत्व गरेको हैसियतमा मैले बोलेँ । मैले डिफ् स्थापना गर्न र यसलाई अगाडि बढाउन सिविसले गरेको प्रयासलाई धन्यवाद दिएँ । साथसाथै, बालबालिकाहरू पढ्ने स्कुल र अनौपचारिक कक्षामा युवाक्लब खोल्ने सिविसको सुझावलाई अगाडि बढाएकोमा मैले गल्ती त पहिले नै महसुस गरिसकेको थिएँ । आज मैले सबै साथीहरूको अगाडि क्षमा मागेँ । मैरो भनाइपछि सबै साथीहरूले बजाएको तालीले मलाई माफ गरेजस्तो लाग्यो ।

साथै मैले सिविसको भगिनीसंस्थाभन्दा पनि स्वायत्त युवासंस्थाको रूपमा अगाडि बढाउन एक भएर सक्रियताका साथ लाग्न सबैलाई आग्रह गरेँ । यसो नभएमा डिफ्को स्वतन्त्र अस्तित्व नरहन सक्ने कुरालाई पनि सम्झाएँ ।

आखिर नयाँ कार्यसमिततिका लागि पुनर्गठन प्रक्रिया सुरु भयो, म निर्वाचन समितिमा थिएँ । एक पदबाहेक सबै पदमा निर्वििरोध भयो । नयाँ साथीहरूले सक्रियताका साथ सदस्यता वृद्धि र कार्यक्रमको सशक्तीकरणमा जोड दिने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको छन् । मैले सिविसले पुनः हस्तक्षेप गर्न नसक्ने तर सहयोग जारी राख्ने गरी कार्यक्रम गर्न सुझाव दिएको छु । हेरौँ के हुन्छ ?

रिसमाथिको जितका लागि कृत्रिम हाँसो

साथीहरु म रिसाएकाले हिजो असिनापानी परेको रे, म झनै रिसाएको भए आकाश खस्थ्यो रे!
मैले हिजो फेसबुकमा यो स्ट्याटस् लेख्दा एक जनाले मात्र कमेन्ट गरे पनि भेटिएका धेरैले छक्क लाग्यो भन्नुभयो । 

यहाँ प्रयुक्त "रे"ले प्रष्टै बताउँछ कि यो मेरो भनाइ होइन । एक जना मित्रले हिजो एस्एम्एस् गरेर मलाई यसो भनेकी हुन् ।  

उनका अनुसार म त्यो दिन रिसाएको थिएँ रे । अनि रिस प्रदर्शन गर्ने कला नभएका कारण मैले कृत्रिम हाँसो देखाएको थिएँ रे । हो यसमा म पनि सहमत छु । त्यो बेला म आफैँसँग सन्तुष्ट थिइँन विभिन्न कारणहरु थिए यसका पछाडि । 

तर मेरो कृत्रिम हाँसो मेरा लागि एउटा नियमित्र व्यवहार थियो । मैले धेरै साथीहरुलाई भनेको छु कि म पहिला धेरै नै रिसाउथेँ । करिब तीन-चार वर्षअघिदेखि भने म विस्तारै रिस कन्ट्रोल गर्न सक्ने बानी विकास गर्ने प्रयास गर्दै छु । जब म रिसमा हुन्छु म खासै कोहीसँग पनि बोल्न चाहान्न । म अधिकांशको जस्तो एउटाको रिस अर्कोमाथि पोख्न चाहान्न । त्यसैले त धेरै मित्रहरुले म रिसाएको कुरा थाहा पाउन सक्दैनन् नि जबसम्म उनीहरुले मेरो रहस्य बुझ्दैनन् ।  

मेरो रिस नियन्त्रण गर्ने यो बानी मलाई प्रभावकारी लाग्छ । त्यसैले मैले यो अभ्यास गरेको छु । तर पनि कहिलेकाँही सार्वजनिक स्थानमा भएको बेला कसैसँग नबोली बस्नु अव्यवहारिक हुने भएकाले मैले आफूलाई सम्हाल्नका लागि उनीहरुको कुरामा सहमति जनाउने र कृत्रिम हाँसो हाँस्ने गर्छु्र । 

हुन त यो तपाईँलाई व्यक्तिगत गन्थन लाग्यो होला तैपनि 'आफूलाई अभिव्यक्त गर्ने थलो' भनेर ब्लग बनाइसकेपछि मैले आफ्नो यति सानो बानी पनि व्यक्त गरिनँ भने त मलाई दोष लाग्ला नि हैन र?